Nhạc Cổ Điển: Thời Baroque

Nhạc Cổ Điển: Thời BaroqueThời Baroque tiếp nối thời Phục hưng và được coi như thời đại hoàng kim của âm nhạc. Khởi đầu vào đầu thế kỷ thứ 17 và kết thúc vào năm 1759 với cái chết của G.F. Handel. Tuy vậy, một số nhà sử nhạc lại cho rằng thời Baroque kết thúc năm 1750 với cái chết của J.S. Bach. Bach và Handel sanh cách nhau một tháng, tuy nhạc mỗi người mỗi vẻ nhưng dòng nhạc của họ điển hình đến độ nếu tách họ riêng ra thì dòng nhạc Baroque thời đó ngó bộ chẳng còn chi nữa hết. Đây là thời của những tác phẩm đồ sộ về phẩm lẫn lượng cho violin và ngay cả cho opera (arias) J.S. Bach (1685-1750): người Đức. Thuở nhỏ hát ca đoàn, học violin và viola với thân phụ. Mồ côi khi lên 10, về sống chung và học nhạc với chú ruột Johann Christoph. Người vợ đầu là một cô em họ. Vợ mất, kết hôn với Anna Magdalena, A.M là nguồn cảm hứng sáng tác của Bach. Ông có tổng cộng 20 người con, không một ai có khả năng nối nghiệp bố. Bach mù vào năm 1749, ông xui xẻo không mấy được biết tiếng, sống và chết đều im lìm, tài hoa bạc mệnh. Ác liệt là trong giờ phút sau cùng của cuộc đời lúc nằm chờ chết Bach đã vẫn còn đọc nhạc cho con rể ghi chép! George Frideric Handel (1685-1759): người Anh gốc Đức. Năm 12 tuổi khi còn ở Đức, đã được chọn chơi organ cho Vương cung thánh đường. Sau này học luật và sang Anh. Nhờ viết được một vở opera cho nữ hoàng Ann trong vỏn vẹn có 14 ngày, ông được nữ hoàng quí trọng và đặc cách phát lương trọn đời. Sau này còn được vua George I làm màn tăng lương. Trước tác của Handel rất đồ sộ: 46 vở operas, 32 oratorios (sẽ cắt nghĩa sau cái vụ này) và rất nhiều tác phẩm khác viết cho dàn nhạc. Sống độc thân, cuối đời ông cũng bị mù, chết và được đặc ân chôn trong Tu viện Wesminster (là nơi chỉ dành riêng cho hoàng gia Anh quốc). Nói ví von thì vầy nè: Nếu nhạc thời Phục Hưng tài tử (VC kêu bằng không chuyên) thì thời Baroque nhạc đã thành chuyên nghiệp. Các nhà soạn nhạc thời Baroque thừa hưởng di sản tài tử của các ‘nghệ nhân’ thời Renaissance, công nghiệp hóa âm nhạc một cách tinh xảo để nhạc biến thành nghệ thuật thứ thiệt và hàng đầu. Barocco trong tiếng Portuguese là một viên ngọc trai đã được công phu mài dũa. Baroque tiếng pháp dùng để chỉ một kiểu kiến trúc và trang trí theo mode âu châu khi ấy, nhứt là tại Ý vào đầu thế kỷ 18-19. Các nhà sử nhạc đã xài luôn chữ Baroque ni cho âm nhạc cùng thời. Soạn nhạc gia thời Baroque rất đông. Cũng như Bach và Handel, họ phần lớn là người Đức. Tuy vậy có những tên tuỗi đáng kể của Ý: Antonio Vivaldi (1675-1741): với 4 bản concertos lẫy lừng the Four seasons và khoảng 500 tác phẩm tương đương cho đủ loại nhạc cụ như bassoon, picolo, trumpet, oboe, mandolin, violin ... Arcangeco Corelli (1653-1713) và học trò là Francesco Germiniani (1687-1762) nổi tiếng với các tác phẩm soạn cho vĩ cầm (cả hai đều là violonists) Giuseppe Tartini (1692-1770): là tay violonist nổi tiếng lẫy lừng thời ấy. Thoạt tiên ông đi tu, rồi xuất và theo học luật, sau đó thì gia nhập quân đội, ông học nhạc thời gian này rồi nghiêng hẳn về vĩ cầm và giảng dạy. Tuy bị Hồng y Cornaro phản đối, ông cứ ngon lành nhứt định lấy cháu gái của ngài Hồng y(cà chớn). Cornaro giận dữ ký trát tống giam ông, gia đình Tartini xấu hổ về việc này nên cúp trợ cấp tiền bạc. Bí quá Tartini buộc phải vào nương náu trong dòng tu khổ hạnh St François d’Assi. Tại tu viện này Tartini đã thiện nghệ và điêu luyện hoá tiếng đàn của mình - cái ‘bow’ của đàn violin cũng được ông hoàn chỉnh trong thời gian này. Năm 1715 lúc được Cornaro ân xá ra khỏi tu viện thì tên tuổi ông đã vô cùng lừng lẫy. Thời gian này hai nhạc sĩ có sức sáng tác mạnh cho clavier (nhạc cụ tiền thân của piano) là François Couperin –Pháp (1668-1733) và Dominico Scarlatti – Ý (1685-1757). Dominico Scarlatti viết tổng cộng 150 oratorios, khoảng 600 cantatas, nhạc thính phòng (chamber music) vv .... Cha của Dominico là Alessandro Scarlatti (1660-1725) đã viết hơn một trăm tác phẩm cho opera là người đã có công rất lớn trong việc phát triển ngành nghệ thuật này. Vài tên tuổi đáng nhớ khác: Francesco Durante, Baldassare Galuppi, Leonardo Leo và Giovanni Battista Pergolesi. Tất cả đều là người Ý. Một số nhạc của Pegolesi đã được Igor Stravinsky phóng tác và xử dụng sau này. Jean Philippe Rameau (1683-1764) một nhà soạn nhạc nổi tiếng khác của thời Baroque, người Pháp. Nhạc ông viết rất sống động và phong phú. Cái đáng nói chính ông là người tiền phong trong việc đưa ảnh hưởng Baroque vào âm nhạc Pháp lúc bấy giờ. Thoạt tiên Rameau học nhạc với các nhạc sĩ Ý, nhưng rồi vì không thích nên ông trở lại Pháp dạy nhạc và chơi organ trong nhà thờ d’Avignon và bằng cách ấy sắc thái Baroque đã theo ông vào Pháp. Cũng thế, ảnh hưởng Baroque đã theo Heinrich Schutz – Đức (1585-1672) và Dietrich Buxtehude – Thụy Điển (1637-1707) mà lan khắp Âu- châu. Handel năm 1706 lúc 21 tuổi đã qua Ý học nhạc trong 3 năm, nên rồi mặc dù nhạc Handel có phong thái riêng, nhưng mọi người không thể phủ nhận rằng trong nhạc Handel hơi hướm Ý ít nhiều có phảng phất. Nhạc Baroque sống động và có pulse. Bây giờ ngườ ta chế ra nhịp và gọi nó là beat rồi cứ tưởng là đang sáng tạo, thực ra nó chính là pulse trước kia. Nhạc của J.S. Bach viết cũng đầy beat ra đó, bạn nghe thử khắc biết. Chính cái sáng tạo trong nhạc của Bach đã làm nhạc của ông trở thành bất tử. Lúc viết nhạc Bach chỉ viết cho những nhạc cụ thời ấy, nhưng sau này cho dù nó được trình diễn bằng bất cứ nhạc cụ nào piano, ghi-ta điện, hay ngay cả bằng các dụng cụ điện tử thì nó vẫn thích hợp như thường, ác liệt là thế! * * *( http://dactrung.net )

 

Các hình thức âm nhạc thời Baroque . Thời Baroque nhạc chẳng những phong phú về phẩm lượng mà còn mang tính đa dạng, viết cho nhiều bè và nhiều loại nhạc cụ khác nhau. Một số sau này đã biến dạng, một số vẫn giữ y sắc thái ban đầu . Xin kể đại khái như sau : Oratorio: Thánh nhạc viết cho solo, ca đoàn, dàn nhạc hay đôi khi cho organ. Khác với opera, oratorio không bao giờ đuợc trình diễn trên sân khấu kịch nghệ mà chỉ ở những buổi mục vụ hay hòa nhạc trang trọng trong giáo đường. Những tác phẩm nổi tiếng tiêu biểu cho oratorio : Haydn: The Creation, The Seasons . Handel: Messiah Mendelssohn: St Paul, Elijah Berlioz: Enfance du Christ César Frank: Béatitudes Elgar: Dream of Gerontitus Stravinsky: Oedipus Rex (opera-oratorio) Aria: Aria trong tiếng Ý có nghĩa là air (tức melody) Aria so sánh như một bài diễn văn dài và quan trọng, được hát lên trong nhạc kịch opera hay được solo trong oratorio (nghĩa là trong giáo đường) Recitative: Từ chữ recitare trong tiếng latin, có nghĩa là kể chuyện. Nó chính là bài hát mào đầu luôn luôn đi trước một Aria hay Opera hay Oratorio. Concerto: Trong tiếng ý có nghĩa là concert. Concerto viết cho một nhạc cụ solo cùng dàn nhạc. Thoạt tiên lúc phát sanh vào thời Baroque nó có tên là Concerto Grosso (great concerto), khi ấy nó viết cho một nhóm nhạc sĩ chơi cùng một loại nhạc cụ với cả dàn nhạc hòa theo, sau này thì biến thể đi và chỉ còn một nhạc sĩ solo duy nhứt mà thôi. Violin Concerto của Beethoven (Beethoven chỉ viết một bản concerto duy nhứt cho vĩ cầm và là tác phẩm vĩ dại nhứt cho tới nay chưa ai có thể qua mặt được, theo ý riêng tui). The 1st Piano Concerto của Tchaikovsky. Mozart viết 27 bản Piano Concertos bản nào cũng xuất sắc (ông còn đặc biệt viết cả concertos cho piano chơi duo nữa). Fugue: Thể loại nhạc này đã vẫn giữ nguyên hình thức mãi cho tới nay, nguyên ngữ latin là fuga nghĩa là bay bổng (flight – thiệt chính xác!) Nhạc trong Fugue đã được chắp cánh bay lên bằng nguyên tắc counterpoint (tui đã dịch counterpoint là chõi hay đối trong bài viết trước, nhưng xin thú thiệt là tui không bằng lòng lắm chữ này, ai có ý kiến chi không?) Nguyên tắc này là bài nhạc được chơi hay hát với hai hay nhiều giọng khác nhau để làm nổi bật âm điệu chính. Thể loại Fugue thiệr ra không giản dị, nó có thể có tới 5 bè riêng rẽ quyện với nhau mặc dù không nhứt thiết chúng phải bắt đầu và kết thúc cùng một lúc. Mỗi bè có âm điệu riêng và hát theo cách đối đáp. Thí dụ sau đây cho thấy cách thức chính xác của một fugue 4 bè: Soprano: Giọng chính, hát phần nhạc căn bản, nhạc đề của bản nhạc. Contralto: Giọng nhì, hát lại (hay hát trả lời) bè chính theo nhạc đề. Tenor: Giọng ba vào nhạc và xướng lên lại nhạc đề Bass: Giọng tư hát lại (hay hát trả lời) bè ba ... Thông thường thì Soprano và Contralto dành cho giọng nữ, còn Tenor và Bass dành cho nam. Cũng còn có những bè phụ khác như Alto (nữ) hay Baryton (nam) làm bài nhạc thêm sắc mầu (và lộn xộn khó nghe, than ôi phải thú thiệt như thế!). Thường khi các bé trai được huấn luyện để hát bè soprano và contralto trong trường hợp thiếu nhân sự (trong các ca đoàn đồng nam chẳng hạn) Toccata: Tiếng ý toccare nghĩa là touched (tui xin tạm dịch là phê, là cảm). Toccata viết riêng cho một nhạc cụ , mục đích để nhạc sĩ trổ nghề ruột ra cho bàn dân thiên hạ trầm trồ (the skill). J.S Bach đã viết những toccatas tuyệt diệu cho organ và clavier. Gần đây đã có những tocatas viết cho các nhạc cụ khác, nhất là cho dương cầm. * * *

 

Cuối thời Baroque, âm nhạc có một giai đoạn thay đổi ngắn ngủi và thời trang, gọi là Rococo. Rococo là chữ vay mượn từ ngành học lịch sử nghệ thuật, trong khoảng thời gian 1710-1775. Lúc này khiếu thẩm mỹ đã thấy trong nghệ thuật trang trí, sang trọng và đài các hơn. Âm nhạc Baroque trước kia trang trọng đến độ nặng nề thì thời này thanh thoát buông thả hơn, người ta nói nó ga-lăng hết ý. Văn hoá phong tục lúc này là đi tìm niềm hạnh phúc hoan lạc cho đời sống, âm nhạc do đó được viết với mục đích để giải trí giới vương quyền và giới quí tộc. Thể loại Divertimento và Serenade chào đời và phát triển mạnh. Divertimento trong tiếng Ý (lại ý !) có nghĩa là giải trí là giờ ra chơi. Nói theo ngôn ngữ nhạc thì Divertimento là một tác phẩm nhẹ viết cho một nhóm nhạc cụ trình diễn với mục đích giúp vui. Divertimento tiêu biểu nhứt và nổi tiếng nhứt là bài Eine kleine Nachtmusik của W.A. Mozart (1756-1791) thường xuyên được trình tấu. Serenade theo nghĩa thông thường ngày nay là bài nhạc được chàng hát tặng cho nàng (nghĩa là để cua đào), đúng nghĩa nguyên thủy Serenade là bài nhạc được viết cho nhạc cụ chơi chung chớ không phải để hát. Vài tác giả tiêu biểu thời Rococo: François Couperin (1668-1733): người Pháp, cả gia đình ông đều là nhạc sĩ chơi organ cha truyền con nối trong 200 năm tại giáo đường St Gervais. Do ảnh hưởng của Arcangeco Corelli (xin xem ở trên) và J.S.Bach , ông đã viết cả 1 quyển sách dạy chơi harpsichord (tiền thân của đàn harp) và hơn 200 tác phẩm cho nhạc cụ này. Georg Philip Telemann (1681-1767): người Đức, tự học nhạc và chơi organ, có thời điều khiển dàn nhạc Vương cung thánh đường Hamburg. Trước tác rất đồ sộ, nhạc ông nhẹ nhàng và ... hời hợt. Sau này thì một số tác phẩm được các nhà soạn nhạc viết lại cho flute rất thành công. Carl Philipp Emanual Bach (1714-1788): người Đức, con của J.S Bach (con thứ hai của bà vợ cả) Học luật trước khi chuyển qua nhạc, chơi và dạy Harsicorp cho hoàng triều của Đại đế Frederick ở Berlin. Có dạo thay thế Telemann làm nhạc trưởng tại thánh dường Hamburg. Tạo ảnh hưởng sâu đậm trên Haydn sau này. * * *( http://dactrung.net )

 

J.S. Bach (1685-1750): người Đức. Thuở nhỏ hát ca đoàn, học violin và viola với thân phụ. Mồ côi khi lên 10, về sống chung và học nhạc với chú ruột Johann Christoph. Người vợ đầu là một cô em họ. Vợ mất, kết hôn với Anna Magdalena, A.M là nguồn cảm hứng sáng tác của Bach. Ông có tổng cộng 20 người con, không một ai có khả năng nối nghiệp bố. Bach mù vào năm 1749, ông xui xẻo không mấy được biết tiếng, sống và chết đều im lìm, tài hoa bạc mệnh. Ác liệt là trong giờ phút sau cùng của cuộc đời lúc nằm chờ chết Bach đã vẫn còn đọc nhạc cho con rể ghi chép! "Không một ai có khả năng nối nghiệp bố" hiểu như thế nào? J.S.Bach có đến 4 người con lừng lẫy, tài năng chẳng thua cha, chỉ có điều lịch sử không gọi họ là vĩ đại được mà thôi! Họ không có cái vai trò đó.