Guitar Baroque trong thế giới hiện đại

Guitar Baroque(*) trong thế giới hiện đại - Sự thỏa hiệp khôn ngoan.Theo các sách kĩ thuật âm nhạc Ba rốc- Don Rowe và Richard’A JensenOriginally viết, Guitar Review xuất bản- mùa thu 1981.Bài báo sau là kết quả nghiên cứu của tôi cộng với sáng tạo tài tình của Mr Rowe. Tôi luôn tiếc cho phần nhạc guitar chơi theo trường phái ba rốc trong các chương trình guitar cổ điển. Phần đầu bài viết này sẽ dành để xem xét các nguyên cớ lịch sử dẫn đến sự đáng tiếc này và những nỗ lực của các nhà biên soạn nhằm sửa lại các bản tab guitar ba rốc cho các nghệ sĩ hiện đại. Phần thứ hai do một đồng nghiệp của tôi viết, đưa ra một cách tiếp cận khác: thay vì phỏng lại nhạc, ông đề xuất việc thay đổi cây guitar cho phù hợp với âm nhạc! Khi đánh giá thể loại nhạc cổ điển dành cho guitar, sẽ thấy dường như rất ít bản nhạc được thực sự viết cho guitar trước khi nó được một loại nhạc cụ hiện đại chấp nhận. Dù thi thoảng ta vẫn được nghe các bản độc tấu guitar baroque trong các chương trình hòa nhạc hoặc ghi âm, nhưng các bản nhạc lute vẫn chiếm phần hơn so với " khẩu phần" của các nghệ sĩ guitar. Bất chấp tất cả sự lệch lạc này, cây guitar vẫn trở nên phổ biến rộng rãi trong suốt thế kỉ 16 và 17. Danh mục quan trọng các bản nhạc guitar của Peter Danner dư sức là bằng chứng cho khẳng định trên; danh mục bao gồm các bản nhạc của trên 300 cuốn sách về âm nhạc guitar thời kì Phục Hưng và Baroque. ( Danh mục này lẽ ra còn dài hơn nếu như Danner không tự giới hạn với các bản nhạc guitar lên dây cùng quãng với nhạc cụ hiện đại. Ví dụ nhạc soạn cho cây viola và guitar Tây Ban Nha không được xếp vào danh mục này cũng với lí do trên.) Trong số các tiền thân của guitar hiện đaik, guitar baroc có được một nhạc mục giàu sức sống nhất, nhưng tới nay đa số vẫn chưa được chơi. Điều này không phải do sự hạn chế trong bản thân dòng nhạc, giống như những bình luận đôi chỗ lệch lạc của Willi Apel, mà phần nhiều là do mẫu mã của cây guitar thế kỉ 17. Mặc dù cây guitar baroc có vẻ rất gần gũi với cây đàn guitar 6 dây, nhưng có những đặc điểm nào đó khiến nó được coi là một nhạc cụ hoàn toàn khác. Không chỉ vì nó nhỏ và nhẹ hơn những họ hàng thân thuộc, mà còn vì khi ghi lại âm thanh nó tạo ra người ta thấy có một sự khác biệt cơ bản trong cách kí nhạc- kí bằng tab thay vì kí nốt thông thường. Nhưng quan trọng hơn hết, cây guitar thế kỉ 17 được lên dây theo cách riêng nhằm tạo ra những đặc điểm khác nhau về hiệu quả nghệ thuật và kĩ thuật. Giống như hầu hết các nhạc cụ thuộc bộ dây trong thời kì này, cây guitar được mắc dây kép ( hai dây một, gọi là "courses") gần giống với cách mắc dây của cây guitar 12 dây hiện nay. Mặc dù kiểu quãng giữa 5 courses vẫn giữ nguyên, bản thân các cặp dây này được lên dây theo 2 cách : hoặc theo cùng một nốt nhạc hoặc theo tổ quãng tám. ( Cần chú ý rằng 5 courses của cây guitar baroc được lên theo các cao độ tương đối giống như 5 dây trên của cây guitar hiện đại, mặc dù đôi khi phải sử dụng cách lên dây khác.) Thông thường cặp dây đầu tiên được lên độc lập, sau đó cặp thứ hai và ba được lên bằng cách so âm quãng tám. Cách bố trí cặp thứ 4 và 5 có khác đi, rủi thay rất ít nhà soạn nhạc xem cách lên dây nào phù hợp với bản nhạc của họ ( từ " cách lên dây" ở đây có lẽ không phù hợp bằng từ " cách mắc dây"). Vì những bằng chứng lịch sử còn lại rất ít ỏi, các nhà nghiên cứu âm nhạc buộc phải bấu víu vào các dấu hiệu nội tại, những dấu hiệu tìm thấy trong quá trình học từ bản thân âm nhạc. Bằng cách quan sát chức năng của các cặp dây 4 và 5, vì đôi khi nó liên quan đến việc đánh giá xem các nốt trên các dây này có chức năng tạo giai điệu hay âm đệm, bạn có thể phán đoán được độ lên dây chính xác tuyệt đối, miễn là điều này có ảnh hưởng tới bằng chứng lịch sử sẵn có. Các kết luận dựa trên các dấu hiệu nội tại đơn thuần phải được đánh giá thận trọng, vì các nhà soạn nhạc thường dễ dãi với việc nhảy quảng tám trong nhạc guitar. Trong những năm gần đây giới học giả đang tranh luận về vấn đề chỉnh dây trong nhạc guitar trường phái baroc và trong khi đang tràn lan các ý kiến khác nhau, có thể sẽ tạo ra một vài ý kiến khái quát. Theo phát biểu của Juan Carlos Amat và Girolamo Montesardo, cây guitar ban đầu được lên dây theo các quãng tám trên các cặp dây 4 và 5. Cách lên dây này đã từng được đề cập trong một số tài liệu và có lẽ đã được sử dụng ở Italy cho đến khoảng giữa thế kỉ 17. ( xem VD1)( còn tiếp).................................................................... Baroque: trường phái âm nhạc chơi theo lối hoa mỹ.

Cám ơn La Paloma nhiều, bài dịch rất hay và giá trị.

Cảm ơn anh đã động viên em, còn rất nhiều chỗ em chưa hiểu rõ lắm nên dịch không sát. Mong anh thông cảm và chỉ bảo thêm.Còn một phần nữa về các đặc điểm khác nhau trong từng cách lên dây độc đáo của trường phái baroque, em sẽ post lên sau.

TiếpVD1: Lên dây phong cách Ý: Cách lên dây này cũng thích hợp với các tác phẩm do các nhạc sĩ không phải người Ý soạn. Theo Brian Jeffery, nhạc của Francisco Guerau phù hợp với cách lên dây này nhất. Bởi âm nhạc guitar ngày càng trở nên tinh tế ( và càng ngày nó cũng càng giống tiếng đàn lute khiến nhiều nghệ sĩ guitar bắt đầu mất niềm tin ), các nhà soạn nhạc đã thử nghiệm một số phương pháp khác nhau về cách mắc các cặp dây 4,5. Các cách lên dây lõm mới lạ bắt đầu xuất hiện. Thay vì mắc dây để nốt thấp nhất nằm trên cặp dây 5, các buốcđông ( ví dụ như các bát độ thấp hơn) trên các cặp dây trầm biến mất, vì thế nốt thấp nhất có thể nằm trên cả hai cặp dây 3 và 4. ( xem ví dụ 2)Ví dụ 2. Hai cách lên dây lõm.( re-entrant) Cách lên dây lõm của Tây Ban Nha và Pháp.Trong các ấn phẩm về âm nhạc của Pháp, Corbetta, Carrre, Derosier, và De Visee đều đề cập tới " cách lên dây lõmcủa Pháp". Cách này cũng được coi là phù hợp với nhạc của Santiago de Murcia người Tây Ban Nha. Số nghệ sĩ đề cập tới cách lên dây lõm của Tây ban nha có ít hơn, dù rằng theo Gaspaz Sanz, cách lên dây này thích hợp với nhạc đương đại và với một cách chơi tạo hiệu quả âm thanh đặc biệt ( campanella). Cách chơi này chỉ có thể làm được với nhạc cụ được mắc dây theo kiểu nhất định, để diễn tấu các đoạn nhạc đặc biệt đó trên các cặp dây liền nhau tạo hiệu quả thanh như ý. Âm thanh này vô cùng giống tiếng chuông nhà thờ đang ngân nga ( ở Tây Ban Nha gọi là campanas ) và đặc biệt hợp khi được chơi bằng một nhạc cụ dây trùng và độ vang tốt. ( xem VD 6). Trong 3 cách lên dây trên, những bản nhạc được viết cho guitar lên dây theo quãng tám trên các cặp dây 4,5 có lẽ giúp cho người chuyển soạn ít vất vả nhất. Không may ở chỗ các nhà soạn nhạc có đôi chút tên tuổi lại kiêng dè cách lên dây này và vì vậy mà guitar đương đại có xu hướng ngả theo nhạc lute 6-7 cặp dây, vì đàn lute có cách mắc dây tương tự guitar hiện nay. ( xem VD 3)VD3: Cách lên dây của đàn Lute 6 cặp dây ( thời kì Phục Hưng) so với cách lên của đàn guitar hiện đại. Mặc dù chúng không có vẻ gì là giống nhau, nhưng thực tế đó là một sự sao chép, trừ cặp dây thứ 3 của đàn lute, dây 3 của đàn guitar, được lên dây theo cùng một quãng.Bất chấp những cản trở gây ra do cách lên dây dị thường của guitar baroque, người ta vẫn cố gắng chuyển soạn lại những bản nhạc thuộc trường phái này. Bản soạn đầu tiên trong số những bản tab guitar thời kì đầu ra đời cách đây một thế kỉ ( xuất bản năm 1881) do nhà nghiên cứu âm nhạc Oscar Chilesotti, người đã cho xuất bản cuốn mới " Carprici Armonici của Ludovico Roncalli". Mặc dù Chilesotti đã giả thuyết không chính xác rằng cây guitar của Roncalli được lên dây theo phong cách Italy ( dấu ấn lớn của kĩ thuật Campanella lại nói cho ta biết rằng đó là cách lên dây lõm), song ông vẫn đưa ra một tiền lệ quan trọng. Hầu hết các nhà soạn nhạc sau Chilessotti đã đem mọi cố gắng của mình tập trung vào việc làm hồi sinh lại những giai điệu của quá khứ. Nhận thấy guitar baroque thực sự là một nhạc cụ khác biệt, họ không ngần ngại dùng các bản tab nguyên gốc để làm mẫu dựa vào đó chuyển soạn lại. Hậu quả là những nét nhạc hoa mỹ thường bị bỏ qua, các dòng trầm được điều chỉnh lại cho hợp với phạm vi mở rộng của nhạc cụ hiện đại, các phần vũ điệu bị sắp xếp lại, thậm chí bị bỏ đi khỏi các tổ khúc, cũng như những đoạn khó của các bài chọn lọc riêng lẻ bị cắt bỏ nếu thấy bất tiện khi ghi lại. Trong thập kỉ cuối cùng có hai phương pháp trái ngược nhau về cách chuyển biên được đưa ra nhằm thỏa mãn cả giới học giả lẫn người biểu diễn. Cách thứ nhất được đề xuất năm 1969 do Robert Strizich, người đã chuyển biên lại toàn bộ các tác phẩm guitar của Robert de Visee. Phương pháp thứ hai được triển khai 7 năm sau đó bửi Richard Pinnell, người đã chuyển soạn lại toàn bộ các bản nhạc của Corbetta. Cả hai phương thức này đều xuất sắc bởi mục đích học thuật của mình, và vì lí do này chỉ có những nốt nhạc trên cây guitar thế kỉ 17 được tính vào; và vì vậy dây thứ 6 của cây guitar hiện đại không được sử dụng đến. Nhờ bản chất của phương pháp Pinnell, các bản chuyển soạn của ông xem ra thành công nhất khi cặp dây 4 đóng vai trò làm dây trầm. Thực ra những bản soạn lại của ông là dành cho guitar hiện đại với điều kiện phải lên lại dây đàn sao cho dây 5 được vặn cao hơn bình thường một quãng tám, đồng thời dây 4 giữ thấp hớn một quãng tám, gây ra sự thay thế quãng tám khi cặp dây 4 đóng vai trò tạo giai điệu. ( Ông Rowe đã thay đổi cây guitar của mình bằng cách tảng lờ vấn đề này). Pinnell chỉ ra các nốt chơi thấp hơn âm thanh thật của nó một quãng tám trên cặp dây 5 sẽ tiện lợi hơn cho người chơi, do đó bản nhạc không phải lúc nào cũng cho biết âm thanh thực sự của âm nhạc nó mang trong mình. VD4: "Sarab. de ‘La Victoire’" from Corbetta’s La guitarra royalle, p. 30, meas. 20-21. Gồm 3 bản phóng tác: Tablature nguyên gốc; Bản chuyển biên của Pinnell; âm thanh thực sự của các nốt nhạc trên cây guitar hiện đại ( toàn bộ vũ điệu xa ra ban được chuyển soạn trong luận án của Pinnell)Bản chuyển soạn của Pinnell đã cho thấy đoạn nhạc được chuyển soạn trong vd 4 có vẻ như không được chọn lựa kĩ lưỡng, chỉ trừ một điểm là âm vực thực ra do một nghệ sĩ guitar hiện đại tạo ra. Tuy nhiên, ví dụ này đã đưa ra một câu hỏi quan trọng: liệu những âm vực này có xuất hiện nếu chơi lại đoạn nhạc đó trên một cây guitar baroque không? Để trả lời câu hỏi này, cần phải kiểm tra đoạn nhạc này nhưng do được soạn theo cách thức Strizich đưa ra trong cuốn De Visee. Không giống Pinnell, Strizich cho tất cả các nốt trên cặp dây 5 nằm tại âm vực vốn có của nó. Cách thức của ông là chuyển soạn dựa trên các nốt trên cặp dây 4, tuy nhiên, có một điểm tương tự như Pinnell. Các nốt trên cặp dây 5 nói chung cũng thấp hơn một quãng tám so với các bản chuyển soạn hiện thời. Vậy nhưng khi các chuỗi giai điệu quan trọng phụ thuộc vào quãng tám trên của cặp dây 4, thì giống như điều vẫn thường xảy ra trong trường hợp này, âm vực cao hơn lại được nhận biết bởi một nốt nhỏ trong các nốt nghỉ. Xem xét kĩ hơn đoạn nhạc trích trong vd4 sẽ thấy thăng các nốt rơi vào cặp dây 4 có mang chức năng tạo giai điệu. Nếu Strizich chuyển soạn lại đoạn nhạc đó, sẽ có kết quả gần giống với mục đích ban đầu của nhà soạn nhạc. ( xem vd5) . Bản soạn theo phong cách của Strizich cho thấy các âm vực mà cây guitar baroque tạo ra khi chơi bản nhạc này. Tuy nhiên, để thực hành, người chơi hiện đại nên bỏ qua các quãng tám thấp hơn của các cặp dây 4. Điều này mang tính thỏa hiệp và làm đơn giản hóa khi luyện tập mà vẫn không phải hi sinh tính xác thực của bản nhạc.VD5 Corbetta, "Sarab. de ‘La Victoire'" " meas. 20-21 - Có lẽ do Robert Strizich chuyển soạn.Theo một trích dẫn, với việc sử dụng cặp dây 5 nhiều hơn, ích lợi của phương thức lí luận của Pinnell rất dễ nhận thấy. Khi các nốt trên cặp dây 5 được viết tại đúng âm vực thật của chúng, người chơi đàn phải chơi những nốt này trên dây 2 hoặc 3 của cây guitar hiện đại. Khi nhà soạn nhạc cho những nốt vang trên cả hai cặp dây 5-3 hoặc 5-2, người chơi guitar hiện đại phải đối mặt với một tình huống khó khăn và đôi khi bế tắc. Phương thức của Pinnell cho phép người chơi đàn giữ lại cách xếp ngón ban đầu. Thêm vào đó, bản nhạc không bị vướng víu bởi các " kí hiệu đặc biệt, như số 5 được viết dưới các hợp âm". Hơn tất thảy, cách thức của Pinnell có vẻ có ích hơn với người biểu diễn trong khi phương pháp mà Strizich dùng lại thích hợp hơn với các nhà nghiên cứu âm nhạc. Bởi vì Pinnell không chỉ ra âm vực thực trên cặp dây 5 hay 4 khi nó giữ vai trò tạo giai điệu, các yêu cầu nhất định trên khía cạnh học thuật có vẻ như không mấy thực tế. Qua những tranh luận trên, người đọc sẽ thấy các đoạn nhạc được kí âm theo phong cách lên dây của Pháp không phải là không chơi được trên đàn guitar hiện đại, mặc dù phải có sự điều chỉnh từ cả hai phía: Người chơi phải mắc lại dây đàn, hoặc phải sẵn sàng đương đầu với đôi chút khó khăn do cách xếp ngón ban đầu bị đảo lộn. Đáng buồn là không có cách nào để chuyển soạn lại nhạc của Sanz ( nhạc của ông theo phong cách lên dây Tây Ban Nha) để làm vừa lòng cả các học giả lần người chơi đàn. Vì tất cả các dây đều được lên kép, một biến thể trong phương thức của Pinnell đã đưa ra cách khả thi nhất để chuyển soạn lại loại nhạc này cho những nghệ sĩ hiện đại ( song người chơi phải để dây 4 và 5 thế chỗ nhau). Theo bản chất của nó, cách xếp ngón ban đầu là con đường duy nhất bằng phẳng để tiến tới âm nhạc; Chính vì thế phương pháp của Strizich không mấy thực tế. Đồng thời , phương thức của Pinnell có khi còn thiếu thực tế hơn nữa đối với các học giả. May thay, chỉ có một tỉ lệ nhỏ nhạc guitar baroque soạn theo cách lên dây này. Vì vậy không phải là không thể chuyển soạn được chúng cho cả hai mục đích học thuật và biểu diễn. Có lẽ cả hai bản soạn có thể kết hợp lại được trong cùng một bản nhạc có dòng kép. Dòng thứ nhất là dành cho biểu diễn trong scodatura (và mắc lại dây đàn), dòng thứ hai dành cho nghiên cứu, với âm vực thật. Trong nhiều trường hợp dòng nhạc thứ hai này không thể chơi được trên cây guitar hiện đại. Như Jensen đã chỉ ra, diễn tấu chính xác nhạc guitar baroque tên đàn guitar cổ điển gần như là không thể thực hiện được nếu đọc theo bản tab, và các phương pháp chuyển soạn khác nhau, loại bỏ đi những điểm khó, thường làm mới bản nhạc Đó không phải là lỗi của các bản chuyển soạn, vì chúng phải có nghĩa vụ làm cho một nhạc cụ không định sẵn phải trực tiếp chơi được nhạc baroque. Đòi hỏi các nhạc cụ cổ giải quyết được những khó khăn này, song vẫn có cách thay thế dành cho những ai không chấp nhận lựa chọn. Một cây guitar hiện đại 6 dây có thể điều chỉnh dễ dàng để sao lại âm vực của cách lên dây mà Jensen đã nói thành cách của Pháp hay Tây Ban Nha. Những bản cần cách lên dây phong cách Ý thường phù hợp để chơi trên một cây guitar cổ điển. Kết quả là một nhạc cụ 5 hoặc 6 dây cùng với một cặp dây 4. Sử dụng một dây nằm trong cặp dây kép là cách hợp lí vì bản thân chúng được lên dây kép. Một cách chuyển đổi nhanh cách lên dây Pháp và Tây Ban Nha cũng được đưa ra. Nếu cách này được làm thận trọng và cân nhắc kĩ, sẽ khá an toàn và chuyển từ cách lên dây kiểu baroque về hiện đại sẽ chỉ đơn giản là thay đổi hai dây. Sự thay đổi vĩnh viễn với cây guitar là nó sẽ có thêm một lỗ khoan gần cầu ngựa. Cách chính xác nhất để thực hiện nó là tháo ngựa ra và dùng máy khoan, mũi khoan 1/16''.Còn nữa...